Ruslan, Eziz bəyin Chingiz oğlundan olan nevesidir. Eziz, Beyler adlanan kendin beylerinden biri idi. Represiya illerinde o da “kulak” adlandırılaraq Sibirə sürgün edilmişdi. Sürgün edildiyi günden üç ogul ve bir qızı kiçik yaşlarından heyat yoldaşı Xatunun öhdesinde qalmışdı. Eziz bey Sibirde helak olanadek ne qeder zülüm çekdise, Xatun xanım övladlarını saxlamaq, boya-başa yetirmek üçün ondan çox-çox çekdi.
Eziz beyin, onun ata-qardaşının və Bəylər kəndinin digər sakinlerinin beyliyi neden idi? Onları niye kulak adlandırırdılar?
Beyler kendi, elece de bütün bölge zengin tebiete, bereketli torpaqlara, çox işguzar insanlara malik idi. O vaxtlar texnika olmadığından bütün işler esasen el ile görülürdü. Su ile işleyen adi deyirman bele yox idi. Adamlar taxılı “el deyirmanı”nda üyüdürdü. Kendin işguzar adamları, elece de Eziz kişi, el obanı bu ezabdan xilas etmek üçün kendin kenarından keçen çayın üstünde bir neçe deyirman tikmişdiler. Bunları heç bir texnika olmadan el ile, meşe materialı, sal qranit daşlardan tikmişdiler. O çayın üstünde, eyni qayda ile ağac emalı qurğuları da inşa etmiş, el-obanı bir çox ağır el işlerinden qurtarmışdılar. Bölgenin çox uzaqlarından da dən üyütmek üçün o deyirmanlara gələrdilər.
Bu, xalq üçün hem de texnika-texnologiya yaradıcılığı işinde bir bünövrə idi. İşğaldan sonra rus esareti bunun qarşısını almaq üçün her şeyi, elece de “od deyirmanları”nı (müherrikli deyirmanları) hazır vermekle xalqı bu özfealiyyetden ayıraraq, zelil etdi.
Beyler kendi sakinlerinin, elece de Ezizin beyliyi, “kulak”lığı ancaq bundan idi. Onların, insanları ezablardan xilas eden işguzarlığının, halal ve hamı üçün faydalı olan əməyinin neticesi idi. Represiya, xalqın bu işgüzarlığını, onun sayesinde azad ve müsteqil yaşamaq haqqını elinden almaq, bir parça çörek üçün rusun onları özüne möhtac etmesi idi.
Xatun arvad övladlarını Ezizsiz, dişi-dırnağı ile didişe-didişe, ot-ələf, tərə yedizdirmekle, eyni paltara 3-5 qat yamaq vurmaqla saxladı. Ancaq onu ede bildi ki, derisi sümüyünə çökmüş durumda acından ölmeye qoymurdu.
Esl bela ise uşaqlar boya-başa çatandan sonra başlandı. Sövetlerde torpaq dövletin, göy dövletin, deniz dövletin, dağ-daş, meşe-ağac, ot-ələf, su-hava dövletin, övlad “kulak”ın ola, yaşa, gorüm nece yaşayırsan?
Eger Eziz kişi Sibir şaxtalarına sürgün edilmişdise, övladları (üç oğlu) vetende bir parça çöreye möhtac edildiyinden, “könüllü” olaraq Sibire (Tümene) işlemeye getdiler. Üçünün de taleyi texmini olaraq eyni olduğundan ancaq kiçik qardaşın- Çingizin ve onun ailesinin başına gelenlerden danışmaq kifayet edir.
Ad ata yadigarıdır, deyirler. Eziz bey kiçik oğluna, hem öz adına uyğun, hem de türk xalqlarının dahilerinden birinin Çingiz adını qoymuşdu. Çingiz, başqa qardaşları kimi, Sibirde eziyyetle de olsa qazandıqları ile, arada gelerek kendde aile de qurmuş, “ev” de olmuşdu. Böyük çetinliklerinden biri ailenin üstünde olmaması idi. O, ancaq bir ilden, iki ilden bir ailesine-övladlarına baş çeke bilirdi. Sanki xanımı “erli dul”, övladları ise “atalı yetim” idiler. Çingiz ondan başqa neyneye bilerdi ki? O, ancaq ailesine çörek vermekle, xanımına erlik, övladlarına atalıq ede bilirdi. Axı başqa imkan tanınmamışdı ona.
Çingiz evveller tikintide işleyirdi. Sonra, ağır da (yük daşıyan-hanbal) olsa, bazarların birinde özüne daha pullu iş tapmışdı. İşinin fiziki ağırlığı ne qeder çox olsa da onu o qeder de incitmirdi. Onu en çox inciden-üzerinde ağır bir yük olan, Çingiz adı ile ilgili bir menevi meqam idi.
Dilimizde “filankes noo-duu qanmır” ifadesi vardır. Bunun kökü ruslardandır. Onlar arabaya qoşulmuş atları “noo...” ve “duuu...” himi ile idare edirler. Atlara dedikleri “noo...” deber-yeri, “duu...” ise dayan-dur demekdir. Kim him-cim anlamırsa, ona “noo-duu qanmayan” deyirler.
Çingiz bazarda rusların mallarını ora-bura daşıyanda malın yiyesi hemişe arxadan ona “noo..., Çingiz xan”, “duu..., Çingiz xan” deye irişirdi. Çingiz üçün esl katorqa mehz bu idi. Başqa fiziki ağırlıqlar ona kar etmirdise, bu menevi yük onun qeddini eyirdi. Neyniye bilerdi? Yaşamaq üçün çörek de gerekdir axı. Ancaq onu ede bildi ki, hemin illerde dünyaya gelmiş oğlunun, gelecekde onun bu ezablarını çekmemesi üçün, adını Ruslan qoydu.
Ruslan da boya-başa çatdı. Onun da, adla bağlı olmasa da, daha böyük olan diger derdleri oldu. Genclik yaşlarında her defe doğma kendlerine mezuniyyete gelende oranı cavanlarsız, ancaq qocalı, qadınlı, əlilli görürdü. Kəndin atasız (ilde, iki ilde ata üzünü bir defe gören) uşaqlarını, ersiz (er üzünü ilde, iki ilde bir defe gören) gelinlerini, qırış basmış üz derileri sümüklerinə çökmüş nakam qarımış qızlarını görende üreyi parın-parça olurdu. Xecaletden emilerinin, bibilrinin ve s. neçe-neçe nakan qarımış qızlarının üzüne baxa bilmirdi. Tam sevgi olmasa da, könlünden, heç olmasa, birini xoşbext etmek keçirdi.
Ruslan valideynleri, bacı-qardaşları ile meslehetleşmekle ele de qerarlaşdı. Hemin qızlardan birisile ehd-peyman etdi. Hemin ilki iki aylıq mezuniyyetini toy hazırlığına-toya serf etdi.
Yaxşı da toy keçdi. Tümendeki bütün qohum qardaşı, yaşıdlarını, dostlarını, hemyerlilerini devet elemişdi. Hamı da gelmişdi bu toya. Ruslan bu hereketile, hem de başqa yaşıdlarına nümune olmaq isteyirdi. Yəni hamıya mesaj etmek isteyirdi ki, “gelin, elimizin, obamızın, xalqımızın bizim ucbatımızdan nakam qarımış qızlarını xoşbext edek”. Görünür bu hiss-bu qeyret meqamı kökden-babalardan, hardasa qanda-gende uyumuş miras idi ki, yeniden oyanırdı.
Artıq zifaf gecesi idi. İnsanperver, qohumcanlı, üreyiyanan, köklü-necabetli iki cavan üz-üze idi. Ruslanın emisi qızını xoşbext ede bileceyi, teze gelinin Ruslanın bu qeder qeyretliyinden sevincleri göz yaşları içinde göylerde pervaz edirdi. Artıq zifaf demi idi. Lakin heyacandanmı, başqa sebebdenmi Ruslan terefinden bu alınmadı.
Hekim dava-dermandan, molla cadü-pitisine qeder ne çalışdılarsa heç ne mümkün olmadı.
Ruslan meyus halda yeniden Tümene qayıtdı. Bir qeder sonra onun orada müalice olunduğu, her şeyin yaxşı olduğunu bildirdiler. Gelini de ora apardılar.
Yene evvelki veziyyet...
Axırda ulduz falına baxanlardan biri deyib ki, bu, ancaq Ruslanın “qolubıye qlaza” mahnısını çox oxumasından olmuşdur. İndi Ruslan ha çalışsa da unutsun, “qolubıye qlaza” yadından çıxmır ki, çıxmır...
Ulu Ozadli
Eziz beyin, onun ata-qardaşının və Bəylər kəndinin digər sakinlerinin beyliyi neden idi? Onları niye kulak adlandırırdılar?
Beyler kendi, elece de bütün bölge zengin tebiete, bereketli torpaqlara, çox işguzar insanlara malik idi. O vaxtlar texnika olmadığından bütün işler esasen el ile görülürdü. Su ile işleyen adi deyirman bele yox idi. Adamlar taxılı “el deyirmanı”nda üyüdürdü. Kendin işguzar adamları, elece de Eziz kişi, el obanı bu ezabdan xilas etmek üçün kendin kenarından keçen çayın üstünde bir neçe deyirman tikmişdiler. Bunları heç bir texnika olmadan el ile, meşe materialı, sal qranit daşlardan tikmişdiler. O çayın üstünde, eyni qayda ile ağac emalı qurğuları da inşa etmiş, el-obanı bir çox ağır el işlerinden qurtarmışdılar. Bölgenin çox uzaqlarından da dən üyütmek üçün o deyirmanlara gələrdilər.
Bu, xalq üçün hem de texnika-texnologiya yaradıcılığı işinde bir bünövrə idi. İşğaldan sonra rus esareti bunun qarşısını almaq üçün her şeyi, elece de “od deyirmanları”nı (müherrikli deyirmanları) hazır vermekle xalqı bu özfealiyyetden ayıraraq, zelil etdi.
Beyler kendi sakinlerinin, elece de Ezizin beyliyi, “kulak”lığı ancaq bundan idi. Onların, insanları ezablardan xilas eden işguzarlığının, halal ve hamı üçün faydalı olan əməyinin neticesi idi. Represiya, xalqın bu işgüzarlığını, onun sayesinde azad ve müsteqil yaşamaq haqqını elinden almaq, bir parça çörek üçün rusun onları özüne möhtac etmesi idi.
Xatun arvad övladlarını Ezizsiz, dişi-dırnağı ile didişe-didişe, ot-ələf, tərə yedizdirmekle, eyni paltara 3-5 qat yamaq vurmaqla saxladı. Ancaq onu ede bildi ki, derisi sümüyünə çökmüş durumda acından ölmeye qoymurdu.
Esl bela ise uşaqlar boya-başa çatandan sonra başlandı. Sövetlerde torpaq dövletin, göy dövletin, deniz dövletin, dağ-daş, meşe-ağac, ot-ələf, su-hava dövletin, övlad “kulak”ın ola, yaşa, gorüm nece yaşayırsan?
Eger Eziz kişi Sibir şaxtalarına sürgün edilmişdise, övladları (üç oğlu) vetende bir parça çöreye möhtac edildiyinden, “könüllü” olaraq Sibire (Tümene) işlemeye getdiler. Üçünün de taleyi texmini olaraq eyni olduğundan ancaq kiçik qardaşın- Çingizin ve onun ailesinin başına gelenlerden danışmaq kifayet edir.
Ad ata yadigarıdır, deyirler. Eziz bey kiçik oğluna, hem öz adına uyğun, hem de türk xalqlarının dahilerinden birinin Çingiz adını qoymuşdu. Çingiz, başqa qardaşları kimi, Sibirde eziyyetle de olsa qazandıqları ile, arada gelerek kendde aile de qurmuş, “ev” de olmuşdu. Böyük çetinliklerinden biri ailenin üstünde olmaması idi. O, ancaq bir ilden, iki ilden bir ailesine-övladlarına baş çeke bilirdi. Sanki xanımı “erli dul”, övladları ise “atalı yetim” idiler. Çingiz ondan başqa neyneye bilerdi ki? O, ancaq ailesine çörek vermekle, xanımına erlik, övladlarına atalıq ede bilirdi. Axı başqa imkan tanınmamışdı ona.
Çingiz evveller tikintide işleyirdi. Sonra, ağır da (yük daşıyan-hanbal) olsa, bazarların birinde özüne daha pullu iş tapmışdı. İşinin fiziki ağırlığı ne qeder çox olsa da onu o qeder de incitmirdi. Onu en çox inciden-üzerinde ağır bir yük olan, Çingiz adı ile ilgili bir menevi meqam idi.
Dilimizde “filankes noo-duu qanmır” ifadesi vardır. Bunun kökü ruslardandır. Onlar arabaya qoşulmuş atları “noo...” ve “duuu...” himi ile idare edirler. Atlara dedikleri “noo...” deber-yeri, “duu...” ise dayan-dur demekdir. Kim him-cim anlamırsa, ona “noo-duu qanmayan” deyirler.
Çingiz bazarda rusların mallarını ora-bura daşıyanda malın yiyesi hemişe arxadan ona “noo..., Çingiz xan”, “duu..., Çingiz xan” deye irişirdi. Çingiz üçün esl katorqa mehz bu idi. Başqa fiziki ağırlıqlar ona kar etmirdise, bu menevi yük onun qeddini eyirdi. Neyniye bilerdi? Yaşamaq üçün çörek de gerekdir axı. Ancaq onu ede bildi ki, hemin illerde dünyaya gelmiş oğlunun, gelecekde onun bu ezablarını çekmemesi üçün, adını Ruslan qoydu.
Ruslan da boya-başa çatdı. Onun da, adla bağlı olmasa da, daha böyük olan diger derdleri oldu. Genclik yaşlarında her defe doğma kendlerine mezuniyyete gelende oranı cavanlarsız, ancaq qocalı, qadınlı, əlilli görürdü. Kəndin atasız (ilde, iki ilde ata üzünü bir defe gören) uşaqlarını, ersiz (er üzünü ilde, iki ilde bir defe gören) gelinlerini, qırış basmış üz derileri sümüklerinə çökmüş nakam qarımış qızlarını görende üreyi parın-parça olurdu. Xecaletden emilerinin, bibilrinin ve s. neçe-neçe nakan qarımış qızlarının üzüne baxa bilmirdi. Tam sevgi olmasa da, könlünden, heç olmasa, birini xoşbext etmek keçirdi.
Ruslan valideynleri, bacı-qardaşları ile meslehetleşmekle ele de qerarlaşdı. Hemin qızlardan birisile ehd-peyman etdi. Hemin ilki iki aylıq mezuniyyetini toy hazırlığına-toya serf etdi.
Yaxşı da toy keçdi. Tümendeki bütün qohum qardaşı, yaşıdlarını, dostlarını, hemyerlilerini devet elemişdi. Hamı da gelmişdi bu toya. Ruslan bu hereketile, hem de başqa yaşıdlarına nümune olmaq isteyirdi. Yəni hamıya mesaj etmek isteyirdi ki, “gelin, elimizin, obamızın, xalqımızın bizim ucbatımızdan nakam qarımış qızlarını xoşbext edek”. Görünür bu hiss-bu qeyret meqamı kökden-babalardan, hardasa qanda-gende uyumuş miras idi ki, yeniden oyanırdı.
Artıq zifaf gecesi idi. İnsanperver, qohumcanlı, üreyiyanan, köklü-necabetli iki cavan üz-üze idi. Ruslanın emisi qızını xoşbext ede bileceyi, teze gelinin Ruslanın bu qeder qeyretliyinden sevincleri göz yaşları içinde göylerde pervaz edirdi. Artıq zifaf demi idi. Lakin heyacandanmı, başqa sebebdenmi Ruslan terefinden bu alınmadı.
Hekim dava-dermandan, molla cadü-pitisine qeder ne çalışdılarsa heç ne mümkün olmadı.
Ruslan meyus halda yeniden Tümene qayıtdı. Bir qeder sonra onun orada müalice olunduğu, her şeyin yaxşı olduğunu bildirdiler. Gelini de ora apardılar.
Yene evvelki veziyyet...
Axırda ulduz falına baxanlardan biri deyib ki, bu, ancaq Ruslanın “qolubıye qlaza” mahnısını çox oxumasından olmuşdur. İndi Ruslan ha çalışsa da unutsun, “qolubıye qlaza” yadından çıxmır ki, çıxmır...
Ulu Ozadli
Комментариев нет:
Отправить комментарий